بازی درمانی
امروزه از بازی یا بازی درمانی به عنوان روشی برای درمان مشکلات کودکان استفاده می کنند. بازی درمانی به کودکان کمک می کند تا بتوانند مسائل و مشکلاتشان را حس کنند، با این هدف که ویژگی های روانی خود را بشناسند. در این نوع درمان، به کودک فرصت داده می شود تا احساسات آزاردهنده و مشکلات درون خود را از طریق بازی بروز داده و آنها را به نمایش بگذارد. در کودکان بی قرار حواس پرت که کنترل کمی روی حرکات بدنی خود دارند و براحتی هم متوقف نمی شوند، بازی کمک می کند تا تنش آنها آرام شود یا کودکانی که مورد ضرب و شتم و آزار جنسی قرار گرفته اند، می توانند از طریق بازی درمانی تا حد زیادی به آرامش و بهبود برسند. درمانگر از طریق بازی درمانی یک موقعیت بازی را به صورت کلی ایجاد می کند که کودک بتواند ترس و تنش خود را بیرون بریزد، در حقیقت در بازی درمانی کودک «خود درونی اش» را نشان می دهد. شدت احساساتی که برخی کودکان در طول بازی درمانی از خود نشان می دهند گاهی بسیار تعجب آور است، احساساتی چون تنفر، ترس، تنهایی، ناامنی، احساس شکست، بی کفایتی و احساس ناخواسته بودن از این گونه احساسات است و غالبا شروع این احساسات باعث محرومیت و انحراف شخصیت کودک می شود. در بازی درمانی پس از آن که کودک بازی با وسایل را شروع کرد، درمانگر با دقت اعمال و گفتار او را تحت نظر می گیرد و با مشاهده رفتارش در ضمن بازی به نگرانی های او پی می برد و پس از تفسیر و نتیجه گیری از عملکردهای کودک، راه حل هایی مناسب برای مشکلات او ارائه می کند. اگر کودک تمایل به بازی نداشته باشد، مشاور باید او را تشویق کند، اگر کودک ساکت بماند و بازی نکند، مشاور بازی با اسباب بازی ها را شروع می کند و بتدریج از کودک دعوت می کند که در بازی شرکت کند. درمانگر در طول درمان و هنگام کار با کودکان، باید بپذیرد که کودک دلایلی برای هر آنچه که انجام می دهد دارد و مسائل زیادی وجود دارد که ممکن است برای کودک مهم باشد در حالی که قادر نیست آنها را با درمانگر خود در میان بگذارد. برای این که درمانگر در بازی درمانی موفق باشد، باید دارای ویژگی هایی چون قابل اعتماد بودن، پذیرا بودن و احترام به کودک باشد. در بازی درمانی باید شرایطی فراهم شود که کودک به درمانگر خود اعتماد و احساس کند که افکار و احساساتش مورد توجه درمانگر قرار گرفته است.
در درمان کودکان، بازی به عنوان یک وسیله ارتباطی نیز به کار می رود. با مشاهده کودک هنگام بازی می توانیم به میزان توانایی و درک او در زمینه های گوناگون مانند ارتباط برقرار کردن با دیگران، درک او از مردم و همچنین درکی که از خود دارد، پی ببریم رفتارها، نظرات، احساسات و چگونگی ابراز وجود کودک در بازی به ما کمک می کند که به مشکلاتش و این که او دنیای اطراف خود را چگونه می بیند، پی ببریم
ناآگاهی والدین
در حال حاضر ناآگاهی های والدین برخی کودکان سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان مانند ترس، خشم، دروغگویی، حسد، شب ادراری، وسواس، ناخن جویدن و ... شیوع بیشتری پیدا کند. در جلسات بازی درمانی منشأ اصلی این احساسات شناخته می شود و درمانگر به جای آن که احساسات و عواطف کودک را نادیده بگیرد یا انکار کند، آنها را می پذیرد و به کودک اجازه می دهد با مطرح کردن آنها، آرام و سبک شود. در درمان کودکان، بازی به عنوان یک وسیله ارتباطی نیز به کار می رود. با مشاهده کودک هنگام بازی می توانیم به میزان توانایی و درک او در زمینه های گوناگون مانند ارتباط برقرار کردن با دیگران، درک او از مردم و همچنین درکی که از خود دارد، پی ببریم رفتارها، نظرات، احساسات و چگونگی ابراز وجود کودک در بازی به ما کمک می کند که به مشکلاتش و این که او دنیای اطراف خود را چگونه می بیند، پی ببریم. به عنوان مثال درمانگر برای کودکی که به علت ناتوانی در بکارگیری وسایل، قوانین بازی را رعایت نمی کند، با ایجاد فرصت هایی مناسب و تشویق به او کمک می کند تا بر اضطراب خود غلبه کند و به این ترتیب کودک از طریق بازی شیوه های گوناگون کنار آمدن را یاد می گیرد. در بازی درمانی لازم است مواردی از سوی درمانگر رعایت شود، از جمله این که رابطه حسنه ای میان وی و کودک برقرار شود، به کودک آزادی عمل داده شود، کودک به خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نگیرد و به گفتار و احساساتش کاملا توجه شود. همچنین انتخاب صحیح اسباب بازی مناسب، بسیار مهم است، مثلا کودکانی که وسواس دارند، میل به خمیربازی، گل بازی یا بازی های به ظاهر کثیف ندارند، درمان نکردن این کودکان باعث بروز مشکلاتی برای آنها در آینده می شود یا کودکی که بالای سن ۵ سال بوده و مشغول بازی های حسی ـ حرکتی است، ممکن است دچار اختلال «اوتیسم» یا «در خود درماندگی» باشد. در واقع بازی درمانی تنها رها کردن کودک با اسباب بازی ها نیست. هر گاه کودک بتواند از طریق مواجه شدن صحیح با مشکلات و رویدادهایی که موجب هیجان و اضطراب او شده اند روبه رو شود، می تواند با تنش حاصله از آن مقابله کند. کودک اگر نتواند هنگام رویارویی با اضطراب راهی منطقی برای خود پیدا کند، دچار ترس و دلهره خواهد شد. به طور کلی می توان گفت که با کمک بازی درمانی می توان عملکردهای منفی و ناسالم عاطفی، احساسی و رفتاری کودکان را تشخیص داد و به معالجه زودهنگام ناتوانی هایی جسمی و روانی او پرداخت.
بازی با خردسالان برای احساس ارتباط، امنیت و دلبستگی اساسی می باشد. در محیط خانگی سبک فرزندپروری شاد و مفرح از میزان کشمکش بر سر قدرت می کاهد و موقعیت های تنش زا را به سمت موقعیت های لذت بخش سوق می دهند.
بازی درمانی چگونه در منزل مفید واقع می شود؟
بازی با خردسالان برای احساس ارتباط، امنیت و دلبستگی اساسی می باشد. در محیط خانگی سبک فرزندپروری شاد و مفرح از میزان کشمکش بر سر قدرت می کاهد و موقعیت های تنش زا را به سمت موقعیت های لذت بخش سوق می دهند.
دکتر لورنس جی کوهن نویسنده فرزندپروری مفرح می گوید: “کودکان دارای اختلال نقص توجه خیل عظیمی از هشدارهای؛ “نه ها”، “موظب باش ها”؛ و “این کار را انجام نده ها” را می شوند، امر و نهی کردن و مدام نه گفتن به آنها و بازداشتن آنها از کاری موجب خستگی و دگرگونی کودکان می شود یا به عبارتی باری بر دوش آنها می گذارد، که در نتیجه این کار علایم شان رو به وخامت می رود و بدتر می شوند”.
بازی یک راه طبیعی در برطرف کردن و آزاد کردن تحولات هیجانی روزانه کودکان است. ضمن آنکه کوهن با این نظر موافق است که لحظاتی برای آموزش وجود دارند، زمان بازی بیشتر باید به ساختن ارتباطات اختصاص داده شود. وی می گوید “کودکان بدون یا مبتلا به بیش فعالی با میل خود به من مراجعه می کنند و آنچه در ذهن دارند را با من در میان می گذارند. اگر ما به کودکان اجازه ندهیم تا این ارتباط را از طریق بازی برقرار کنند، آنها به روشی خشمگین و ناخوانده ارتباط برقرار می کنند و بنابراین ما دست به کار تنبیه می شویم”.
کودکان مبتلا به بیش فعالی چالش های خاصی را برای والدین ذاتاً شاد و سرزنده ایجاد می کنند. به دلیل مشکلات کارکردهای اجرایی، برای آنها پیگیری قوانین و ماندن در یک پروژه از ابتدا تا انتها دشوار است. از آن مهم تر، سبک بازی آنها ممکن است خارج از کنترل باشد. والدین برانگیخته و عصبانی ممکن است بگویند “اگر درست بازی نکنی، ما هم به هیچ وجه با تو بازی نمی کنیم”. اما باید به آنها اجازه داد تا آزادانه بازی کنند وگرنه آنها این پیام را دریافت می کنند: “تو نرمال نیستی؛ من نمیخوام باتو بازی کنم”.
تکنیک های بازی درمانی برای استفاده در منزل
والدین باید بگذارند کودک بیش فعال رهبر باشند و از او پیروی کنند. برای یک کودک حواس پرت که نیازمند بسط توانایی اش برای پیگیری امور می باشد، سعی کنید او را درگیر بازی های روایتی با عروسک ها و اشکال حیوانی کنید. کوهن می گوید”به کودکتان اجازه دهید تا هرچه از شما می خواهد را به شما بگوید”. به او اجازه دهید مشتاق شوند و در مورد اینکه آیا او موجب خوشنودی شما در بازی می شود یا خیر نگران نباشد. این یک عمل متعادل سازی است. کودکتان باید سرگروهی و مسئولیت روش را هنگام بازی بر عهده بگیرد و در صورت خارج شدنش از مسیر به آرامی او را به کاری که در حال انجامش بوده است، برگردانید؛ خواه ذهنی خواه فیزیکی.
تکنیک های بازی درمانی، سرگرمی ها و فعالیت ها
یکی از نویسندگان بزرگ در زمینه کودکان و مادر دو دختر می گوید که اندکی بازی درمانی با دو دخترش رفتار و نگرش های آنها را بهبود می دهد. او چهار بازی را در وبلاگش توصیه می کند:
با بازی شروع کنید
من روز را با بردن دو دخترم به بیرون از منزل و بازی با آنها شروع می کنم. ما روی علف ها می دویم، سراپا خاکی و کثیف می شویم، پیاده رو ها را با گچ رنگ می کنیم و سپس به محض رسیدن به خانه به حمام می رویم و دوباره منتظر آمدن صبح هستیم. با اجرای این برنامه روتین متوجه کمتر شدن بهانه ها و هیجان های منفی کودکان شده ام.
از عروسک های مورد علاقه کودکتان استفاده کنید
هر دو دخترم عاشق عروسک خیمه شب بازی هستند زیرا می تواند هیجان های شدید آنها را هنگام عصبانیت و ناراحتی به سمت آرامش هدایت کند. دستم را در عروسک فرو می برم به طوری که قابل حرکت دادن باشد و آن را بالا می آورم. در قالب نقش به شکلی کودکانه صحبت می کنم که موجب خندیدن و شادی دخترم شود و موقعیت آشفته را جذاب کرده و تغییر می دهم.
با انجام حرکات آرامی موجب دور شدن احساسات او شوید
با زبان می توان در کودک احساس سبک بالی را ایجاد کرد، من به کودک بدعُنُقم می گویم”اوه، به افکار منفی که به ذهن تو می آیند توجه نکن. بیا همه اونا رو همین الان از خودت دور کن”. سپس با دستانم، دستان او را که در حالت دراز کش قرار گرفته بلند می کنم و از روی زمین بالا می آورم و دوباره بدنشر و به پایین سست می شود و به آرامی به او تلقین می کنم که آن ها را از خود دور کند. هر دو دخترم بر انجام این کار اصرار می کنند و حتی کسانی هم که بدخو نیستند دوست دارند یک تکان خوبی در بدنشان ایجاد شود!
بازی خیالی
یک روز کودک دو ساله مان از نرفتن به باغ وحشی عصبانی شد و گریه کرد. به جای تلاش برای توضیح دادن آنکه هوا برای بیرون آوردن حیوانات خیلی گرم و سوزان است و نیز بدخو و عصبانی شدن خودمان، من گفتم “دوست دارم یک باغ وحش در حیات پشتی مان داشتیم، به نظرت باحال نمی شد اگر وجود داشت؟” دوست داری چه حیواناتی در باغ وحش حیات پشتی باشند؟ اوه، بله قطعاً کروکدیل ها. نظرت راجع به زرافه ها چیه؟ بله و همینطور اسب های آبی.
هی، بیا یک نقاشی از باغ وحش حیات پشتی مان بکش!” یک تصویری فانتزی و خیالی در راستای روان شدن احساسات ناکام کننده و ناامیدی هایی که اغلب منبع رفتارهای ناخوشایند است را خلق کنید.
برگرفته از سایت کودک و نوجوان و بیتوته
