آشنایی با موضوع چکیده مقاله و فایل pdf
بازی درمانی یکی از روشهای مؤثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است. بطور کلی بازی نقش مؤثری در رشد کودک دارد و در خلال بازی می‌توان به بسیاری از ویژگیها ، مسائل و رشد کودک پی برد. بازیهای کودکان مختلف و نوع ویژگیهایی که از خود ظاهر می‌سازند تفاوتهایی با یکدیگر دارند. هر چند نوع بازیها در گروههای سنی و بچه‌های گروه سنی مشترکاتی دارد، اما نوع شرکت کودک در بازی اهمیت ویژه دارد. بازی درمانگر در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده می‌کند و تلاش می‌کند به تخلیه هیجانی او و حل و فصل مشکلات او در زندگی عادی‌اش بپردازد. ویرجبینا و اسلاین از بازی درمانگران مطرح در این زمینه هستند. بازی درمانی معمولا در کلینیکهای مشاوره و درمانی که مجهز به اتاق بازی کودک هستند، انجام می‌گیرد. در این اتاقها فضای مناسب و اسباب بازیهای مناسب برای بازی قرار داده می‌شود. اما در هر حال بازی درمانی را در هر مکانی که مجهز به یکسری وسایل مورد نیاز برای بازی باشد که رفتار عمل کودک را محدود ننماید، می‌توان انجام داد. این روش گاه در مهد کودکها و مدارس نیز ممکن است انجام شود.
اثربخشی بازی درمانی گروهی بر عالئم لجبازی-نافرمانی کودکان
،
2 ،محمد بابامیری
1 ،ایران داوودی
نرگس مرشد
1 کارشـناس ارشـد، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد علوم و تحقیقات یزد، یزد، ایران.
2 دکتـری تخصصـی، گـروه روانشناسـی، دانشـکده علـوم تربیتـی و روانشناسـی، دانشـگاه شـهید
چمـران اهـواز، اهـواز، ایـران.
3 دکتــری تخصصــی، مرکــز تحقیقــات علــوم بهداشــتی و گــروه ارگونومــی، دانشــکده بهداشــت،
دانشــگاه علــوم پزشــکی همــدان، همــدان، ایــران.
نویســنده مســئول: محمــد بابامیــری، مرکــز تحقیقــات علــوم بهداشــتی و گــروه ارگونومــی،
دانشــکده بهداشــت، دانشــگاه علــوم پزشــکی همــدان
چکیده مقاله سابقه وهدف :
بـا توجـه بـه شـیوع اختـال لجبازی-نافرمانـی در کـودکان و تبدیـل شـدن آن بـه اختاللهای
دیگـر در صـورت برطـرف نشـدن آن؛ هـدف پژوهـش حاضـر بررسـی اثربخشـی بـازی درمانـی بـه روش گروهـی
بـر عالئـم اختـال لجبـازی- نافرمانـی کـودکان بود.
مـواد و روشهـا: ایـن مطالعـه مداخلـهای و از نـوع نیمـه تجربـی بـود. در ایـن پژوهـش بـا روش نمونهگیـری
خوشـهای 30 نفـر انتخـاب و بـه شـیوه تصادفـی در دو گـروه آزمـون و کنتـرل قـرار گرفتنـد. ابـزار اندازهگیـری
شـامل سـیاهه رفتـاری کـودک )CBCL ،)ماتریسهـای پیشـرونده ریـون کـودک، فـرم گـزارش معلـم )TRF )
و یـک مصاحبـه بالینـی بـا والدیـن بـود. آزمودنیهـا طـی 8 جلسـه 60 دقیقـهای کـه بـه صـورت هفتگـی برگـزار
میشـد، در معـرض مداخـات بـازی درمانـی قـرار گرفتنـد. آزمودنیهـا در سـه مرحلـه پیـش از آغـاز مداخلـه،
پـس از اتمـام مداخلـه و بـا فاصلـه دو مـاه از اتمـام جلسـات بـه عنـوان پیگیـری مـورد ارزیابـی قـرار گرفتنـد.
بـرای تحلیـل دادههـا از نرمافـزار 18-SPSS و روش تحلیـل کوواریانـس چندمتغیـری اسـتفاده شـد.
یافتههــا: نتایــج تحلیــل مانکــوا نشــان داد کــه عالئــم اختــال لجبــازی- نافرمانــی بــه گــزارش والــد و بــه
گــزارش معلــم در گــروه آزمــون بــازی درمانــی گروهــی در مقایســه بــا گــروه کنتــرل در مرحلــه پسآزمــون
کاهــش معنــیداری داشــت )001/0 > P .)همچنیــن بعــد از دو مــاه پیگیــری نتایــج هــم چنــان پابرجــا بــود.
نتیجهگیـری: ایـن یافتههـا اثربخشـی بـازی درمانـی گروهـی را بـرای کاهـش عالئـم کـودکان دارای اختـال
لجبـازی- نافرمانـی نشـان میدهـد و بـر ایـن اسـاس اسـتفاده از ایـن روش درمانـی در مـورد ایـن کـودکان بـه
درمانگــران توصیــه میشــود.
تمامی حقوق نشر برای دانشگاه علوم پزشکی
همدان محفوظ است.
02032-jech/20286.10: DOI
تاریخ دریافت مقاله: 25/08/1394
تاریخ پذیرش مقاله: 24/09/1394
واژگان کلیدی:
کودک
بازی درمانی گروهی
اختالل لجبازی- نافرمانی
مقاله پژوهشی
دوره 2 ،شماره 3 ،پاییز 94 ،صفحات 12 تا 18
مجله آموزش و سالمت جامعه
مقدمه
بــا توجــه بــه اهمیــت و جایــگاه کــودکان، بررســی مشــکالت و
رفــع آنهــا شــایان توجــه اســت. یکــی از مشــکالتی کــه دامنگیــر
کــودکان اســت، طیــف اختــاالت موســوم بــه اختــاالت رفتــار
ایذائـی میباشـد. اختـاالت رفتـار ایذائـی شـامل دو مجموعـه عالئم
ایذائـی مسـتمر اسـت کـه بـه طبقـات اختـال لجبـازی- نافرمانـی و
اختـال سـلوک تقسـیم میشـوند ]1 .]اختـال لجبـازی- نافرمانـی
اختــال نســبتأ جدیــد در کودکانــی اســت کــه مالکهــای کامــل
اختـال سـلوک را ندارنـد. ایـن اختـال، اولیـن بـار بـه عنـوان یـک
اختــال رفتــاری پیشــنهاد شــد و یکــی از رایجتریــن اختــاالت
بالینــی در کــودکان و نوجوانــان بــه شــمار مــیرود ]2 .]اختــال
لجبـازی- نافرمانـی )بیاعتنایـی مقابلـه ای( کـه در کـودکان 3 الـی
17 سـاله بـه دفعـات گـزارش شـده اسـت ]3 ،]بـا یـک الگـوی در
حـال پیشـرفت از عـدم همـکاری، مشـاجره، حاضرجوابـی، نافرمانـی
و رفتــار خصمانــه در مقابــل مظهرهــای قــدرت )والدیــن، معلــم و
سـایر بزرگسـاالن( شـکل میگیـرد کـه بـه طـور جـدی بـا عملکـرد
روزانـه کـودک تداخـل دارد و ایـن عالئـم ممکـن اسـت در خانـه یـا
مدرسـه بسـیار قابـل توجه تـر باشـد ]4 .]صـرف نظـر از تأثیـری کـه
ایـن اختـال بـر مسـائل اجتماعـی و تحصیلـی و ارتبـاط بـا اعضـای
خانـواده میگـذارد، چنـان چـه بـدون درمـان رهـا شـود در بیـش
از 75 درصـد مـوارد بـه اختـال سـلوک و اختـال ضـد اجتماعـی و
دیگـر آسـیبهای روانـی بزرگسـاالن کـه مرتبـط بـا پرخاشـگری و
خشـونت هسـتند، تبدیـل میشـود ]5.]
بـا توجـه بـه آنچـه کـه گفتـه شـد توجـه بسـیاری از پژوهشـگران
بـه روشهـای درمانـی ایـن اختـال جلـب شـده اسـت ]6 .]درمـان
اختـال لجبـازی- نافرمانـی عمدتـأ مبتنی بـر دارو درمانـی، مداخالت
آمـوزش والدیـن، مداخلـه آموزشـی ترکیبـی شـامل آمـوزش والدیـن
و آمـوزش کـودکان و مداخلـه آموزشـی- روانشـناختی کودک اسـت
]7 .]یکـی از روشهـای مداخلـه روانشـناختی کـودک، بـازی درمانی
اسـت کـه در دنیـای امـروز تجلـی پیـدا کـرده و بـه طـور روزافـزون
مرشد و همکاران
13
در دنیـای پیشـرفته از آن اسـتفاده میشـود. بـازی درمانـی رویکـردی
بــا ســاختار و مبتنــی بــر نظریــه درمــان اســت کــه فرآیندهــای
یادگیـری و ارتبـاط طبیعـی و بهنجـار کـودکان را پایه ریـزی میکنـد
]8 .]قــدرت درمانــی کــه در بــازی درمانــی نهفتــه اســت بــه طــرق
گوناگـون مـورد اسـتفاده قـرار میگیـرد. درمانگـران از ایـن طریـق به
کودکانـی کـه مهارتهـای اجتماعـی یـا عاطفیشـان ضعیـف اسـت،
رفتارهـای سـازگارانه تری را میآموزنـد ]9.]
از جملـه رویکردهـای مؤثـر بـازی درمانـی، رویکـرد شـناختی- رفتاری
اسـت. در بـازی درمانی شـناختی- رفتـاریPlay Behavior Cognitive
CBPT (Therapy )هماننـد درمـان بزرگسـاالن، بـر تأثیـر باورهـا بـر
نگرشهـای ناسـازگارانه یـا ناکارآمـد تأکیـد میشـود ]10 .]درمانگـر،
بــه کــودک کمــک میکنــد تــا شــناختهای خــود را شناســایی
و اصــاح کنــد و یــا آنهــا را بســازد، او عــاوه بــر کمــک کــردن بــه
کـودک در شناسـایی تحریفهـای شـناختی خـود، بـه او یـاد میدهد
کـه ایـن تفکـر ناسـازگارانه را بـا تفکـر سـازگارانه تعویض نمایـد ]11 .]
بــازی درمانــی میتوانــد بــه صــورت فــردی و گروهــی انجــام شــود.
بـازی درمانـی گروهـی پیونـد طبیعـی دو درمـان مؤثـر اسـت. بـازی
درمانـی گروهـی یـک فراینـد روانشـناختی و اجتماعـی اسـت کـه در
آن کـودکان از طریـق ارتبـاط بـا یکدیگر در اتـاق بازی چیزهایـی را در
مـورد خودشـان یـاد میگیرنـد. بـازی درمانـی گروهـی بـرای درمانگر
فرصتـی را فراهـم میکنـد تـا بـه کـودکان کمـک کنـد کـه چگونـه
تعارضـات را حـل نماینـد ]12.]
بـا توجـه بـه میـزان شـیوع بـاالی ایـن اختـال در کـودکان
سـنین قبـل از نوجوانـی و پیامدهـای نامطلوبـی کـه میتوانـد
در ســالهای بعــد بــه دنبــال داشــته باشــد ]13 ،]اهمیــت
مداخــات زودهنــگام در اختــال لجبــازی- نافرمانــی
کامــ ًا مشــخص اســت. بنابرایــن طراحــی مطالعــه ای کــه
ســودمندی مداخلــه در ســنین پاییــن را بررســی کنــد دارای
اهمیــت میباشــد. همچنیــن بــا توجــه بــه ایــن نکتــه کــه
اختــال لجبــازی- نافرمانــی بــا درجــات باالیــی از آســیب
در مهارتهــای اجتماعــی، تعامــات خانوادگــی و عملکــرد
تحصیلـی مرتبـط اسـت ]14 ]نیـاز بـه شناسـایی مداخلـه ای
مؤثــر کــه بتوانــد مشــکالت کــودکان مبتــا را بــه شــیوهای
مناســب کاهــش دهــد ضــروری اســت. بــا توجــه بــه اینکــه
درمــان گروهــی هــم از لحــاظ زمــان و هــم از لحــاظ هزینــه
مقــرون بــه صرفــه اســت، پژوهــش حاضــر بــه بررســی
اثربخشــی ایــن روش درمانــی بــر عالیــم اختــال لجبــازی
نافرمانــی در کــودکان پرداخــت.
مواد و روشها
ایــن مطالعــه مداخلــهای بــا طــرح پیشآزمون-پسآزمــون و
همــراه بــا گــروه کنتــرل میباشــد. جامعــه آمــاری تحقیــق،
شــامل تمامــی کــودکان دختــر و پســر 6 تــا 10 ســال دارای
عالئــم اختــال لجبازی-نافرمانـی بودنــد کــه در ســال 1391
بـه مراکـز مشـاوره و درمـان شـهر اهـواز مراجعـه کـرده بودند.
تعـداد نمونـه در ایـن مطالعـه بـر اسـاس پژوهشهـای مشـابه
30 نفـر تعییـن گردیـد )15 نفـر در گـروه آزمـون و 15 نفـر در
گـروه کنتـرل(. پژوهشـگر نمونـه خـود را از جامعـه کـودکان
دختــر و پســر 6 تــا 10 ســال مراجعــه کننــده بــه مراکــز
مشـاوره و درمـان شـهر اهـواز انتخـاب نمـود. ابتـدا بـه روش
نمونه گیـری خوشـه ای تصادفـی، دو مرکـز مشـاوره از مراکـز
مشـاوره و درمـان شـهر اهـواز انتخـاب شـد، سـپس لیسـتی از
کـودکان مراجعـه کننـده بـه ایـن مراکـز مشـاوره و درمـان در
سـال 1391 تهیـه گردیـد و بعـد از والدیـن کـودکان خواسـته
شـد کـه سـیاهه رفتـاری کـودک )CBCL )را بـه عنـوان پیـش
آزمـون تکمیـل نماینـد. کودکانـی کـه در شـاخص لجبـازی-
نافرمانــی نمرههــای باالتــر از نقطــهی بــرش )نمــره مســاوی
یـا باالتـر از 4 )کسـب کردنـد، انتخـاب شـدند و جهـت تعییـن
نرمـال بـودن هـوش کـودکان از آنهـا ماتریسهـای پیشـرونده
ریــون کــودک گرفتــه شــد. بــه منظــور تشــخیص نهایــی و
دقیـق از والدیـن دعـوت شـد در یـک مصاحبـه بالینـی نیـم
سـاعته توسـط پژوهشـگر شـرکت کننـد. سـپس بـا والدیـن
)اغلـب مـادران( هـر یـک از کـودکان بـر اسـاس مالکهـای
تشــخیصی اختــال لجبــازی- نافرمانــی موجــود در -IV-DSM
TR بـدون حضـور کـودکان مصاحبـه ای انجـام شـد تـا نتایـج
حاصـل از پرسشـنامه ها بـا مصاحبـه حاضـر تطبیق داده شـود
و همچنیـن از هـر کـدام از کـودکان اطالعـات دقیقتـری بـه
دسـت آیـد. در نهایـت 30 کـودک بـه عنـوان نمونـه انتخـاب
شـده و بـا تخصیـص تصادفـی در دو گـروه قـرار گرفتنـد.
معیارهــای ورود کــودکان در ایــن تحقیــق عبارتنــد بودنــد از:
تمایـل و موافقـت بـرای مشـارکت در درمـان توسـط والدیـن
و کــودکان، داشــتن هــوش حداقــل نرمــال و دامنــه ســنی
بیــن 10-6 ســال. مالکهــای خــروج نیــز عبــارت بودنــد از:
مصــرف داروهــای روانپزشــکی، داشــتن اختــال روانپزشــکی
دیگــر، وجــود عالئــم روانپریشــی در پــدر، مــادر و کــودک و
غیبــت در بیــش از یــک جلســه درمانــی. پــس از توضیــح در
مـورد اهـداف مطالعـه و تکمیـل فـرم رضایـت نامـه آگاهانـه
شـرکت در مطالعـه از والدیـن و اطمینـان از اینکـه اطالعـات
افــراد محرمانــه خواهنــد مانــد و نتایــج پژوهــش بــه صــورت
کلــی در یــک کار تحقیقاتــی مــورد اســتفاده قــرار خواهــد
گرفــت، کار نمونــه گیــری آغــاز شــد. در ایــن تحقیــق بــازی
درمانـی بـه شـیوه گروهـی بـه عنـوان متغیـر مسـتقل اعمـال
14
مجله آموزش و سالمت جامعه، دوره 2 ،شماره 3 ،پاییز 94
شـد. جلسـات بـازی درمانـی گروهـی در هشـت جلسـه انجـام
شـد کـه اهـداف و روش مربـوط بـه هـر جلسـه در جـدول 1
ذکر شـده اسـت.
ابــزار مــورد اســتفاده در پژوهــش شــامل ســیاهه رفتــاری
کــودک )CBCL ،)ماتریسهــای پیشــرونده ریــون کــودک،
فــرم گــزارش معلــم )TRF )و یــک مصاحبــه بالینــی بــا
والدیــن بــود.
ِ فهرسـت رفتـاری کـودک آخنبـاخ: فهرسـت رفتـاری کـودک
شــامل 120 ســؤال اســت کــه وضعیــت کــودک را در شــش
مقیــاس و در آزمودنیهــای 4 تــا 18 ســال میســنجد کــه
توسـط والدیـن یـا فـردی کـه سرپرسـتی کـودک را بـه عهـده
دارد و از او مراقبـت میکنـد، بـر اسـاس وضعیـت کـودک در 6
ماهه گذشـته تکمیـل میشـود ]15 .]سـؤاالت زیرمقیاسهای
ایـن فـرم بـه صـورت سـه گزینـه ای شـامل کامـأ )دو نمـره(،
معمـوأل )یـک نمـره( و اصـأ )صفـر( میباشـد، کـه در بخـش
مربــوط بــه مشــکالت عاطفــی- رفتــاری، تعــداد 5 ســؤال در
ارتبـاط بـا اختـال لجبـازی- نافرمانـی اسـت کـه نمـره هـر
فـرد در ایـن خـرده مقیـاس میتوانـد از 0 تـا 10 تغییـر کنـد.
نمــره باالتــر و مســاوی 4 بــه منزلــه وجــود اختــال در فــرد
میباشــد. اعتبــار و پایایــی ایــن آزمــون توســط ســازندگان
بررسـی و مـورد تاییـد قـرار گرفتـه اسـت ]15.]
ِ فـرم گـزارش معلـم آخنبـاخ: ایـن فـرم بـرای کـودکان 5 تـا
18 ســاله کاربــرد دارد کــه توســط معلــم یــا ســایر کارکنــان
مدرســه تکمیــل می-شــود. ایــن فــرم دو بخــش دارد کــه
بخــش اول تحصیلــی و بخــش دوم شــامل فهرســت رفتــاری
کــودک اســت. شــیوه نمرهگــذاری دقیقــأ ماننــد فهرســت
ِ رفتــاری کــودک آخنبــاخ اســت. روایــی و پایایــی ایــن فــرم
مــورد تاییــد قــرار گرفتــه اســت ]15.]
تحلیــل دادههــا بــا اســتفاده از ویرایــش 18 نرمافــزار SPSS و
بـه روش تحلیـل کوواریانـس چندمتغیـری انجـام شـد. سـطح
معنــیداری در تمامــی آزمونهــای آمــاری کمتــر از 05/0 در
نظـر گرفته شـد.
یافته ها
گـروه آزمـون شـامل 7 پسـر و 8 دختـر و گـروه کنتـرل نیـز
شــامل 12 پســر و 3 دختــر بــود. طبــق یافتههــا، میانگیــن
سـن آزمودنیهـا در گـروه آزمـون 45/1±6/7 سـال و در گـروه
کنتـرل 54/1±4/7 سـال بـود. در هـر دو گـروه حداکثـر سـن
آزمودنیهــا 10 ســال و حداقــل ســن 6 ســال بــوده اســت.
اثربخشـی بـازی درمانـی گروهـی بـا اسـتفاده از روش تحلیـل
کوواریانـس چنـد متغیـره )MANCOVA )مـورد بررسـی قـرار
گرفـت. الزم بـه ذکـر اسـت کـه اسـتفاده از ایـن آزمـون، پـس
از محقـق شـدن پیشفرضهـا صـورت گرفـت.
جـدول 2 حاکـی از آن اسـت کـه بیـن گـروه آزمـون و گـروه
کنتـرل تفـاوت معنـیداری وجـود دارد. بـرای بررسـی نقطـه
تفـاوت، تحلیـل کوواریانسهـای یـک طرفـه در متـن مانکـوا
روی متغیرهـای وابسـته انجـام گردیـد. اسـتفاده از ایـن آزمون
بـرای ارزیابـی معنـیداری اثـر گـروه بـا کنتـرل پیـش آزمـون
صـورت گرفـت. نتایـج ایـن تحلیـل در جـدول 3 ارائـه شـده
اسـت کـه طبـق یافتههـا، تفـاوت دو گـروه در متغیـر وابسـته
عالئـم اختـال لجبـازی- نافرمانـی بـه گـزارش والـد )001/0
< P )و عالئـم اختـال لجبـازی- نافرمانـی بـه گـزارش معلـم
)001/0 > P )معنـیدار میباشـد.
جدول 1 :لیست، اهداف و روش های مورد استفاده جلسات بازی درمانی گروهی
جلسات اهداف و روش های بکار رفته در هر جلسه
جلسه اول آشنایی و ترغیب همکاری: آشنایی درمانگر و کودکان با همدیگر و فعالیتهای جلسات گروهی، ارائه قوانین گروه، پرداختن به ابعاد
نشانههای رفتاری و جسمانی و شناختی کودکان، ترسیم تست نقاشی خانواده، پرداختن به فعالیت انتخابی جلسه.
جلسه دوم توجه با نشانههای مقاومت و مخالفت با قوانین و دیگران: بازی با حیوانات اسباب بازی، صحبت در مورد روابط خود با افراد دیگر،
کشف و درمان علل مقاومتها و مخالفتها با دیگران و قوانین با استفاده از روش ایفای نقش برای هر حیوان.
جلسه سوم و
چهارم
توجه به نشانههای زودرنج بودن، ناراحت کردن عمدی مردم: آموزش نحوه بروز و شناسایی هیجانات اصلی خود و دیگران، با استفاده
از نقاشی، نمایش عروسکی و تصاویر احساسات. استفاده از کتاب تصویری احساسهای تو با هدف افزایش توانمندی کودکان در بیان
صحیح احساسات و هیجاناتشان. ارائه دفترچه کارهای خوب )تقویت مثبت( به عنوان تکلیف در خانه
جلسه پنجم توجه به نشانههای از کوره در رفتن، آزرده خاطر بودن و عصبانی بودن: شناخت خشم و عواقب آن به ویژه خشم کالمی با استفاده از
بازی بادکنک خشم. هم چنین مدیریت خشم با انجام حباب بازی با هدف تمرین تنفس و آرامش دهی و خودگویی مثبت
جلسه ششم توجه به نشانههای عدم پذیرش اشتباهات و برخورد نادرست با دیگران: بازی با عروسکهای خیمهشب بازی و اسباب بازیهای نرم
برای طرحریزی راهبردهای شناختی نظیر مقابله با عقاید ناسازگار.
جلسه هفتم بازی کیف زباله با هدف ایجاد بینش در کودکان نسبت به مشکالت محیطهای مختلف و پیدا کردن راهحل مناسب برای آنها.
جلسه هشتم توجه به نشانههای بگو و مگو کردن دائمی با بزرگترها و لجبازی و حرف نشنوی: بیان داستان تصویری و ایفای نقش با هدف ایجاد
شناخت و بینش نسبت به رفتارها در کودکان، با استفاده از کتابهای داستان تصویری.
مرشد و همکاران
15
جدول 2 :خالصه نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمرههای پس آزمون با کنترل پیش آزمونها
آزمون ارزش آماره F درجه آزادی فرضیه درجه آزادی خطا سطح معنیداری اندازه اثر
اثر پیالیی 91/0 64/128 2 25 001/0 < 91/0
المبدای ویلکز 08/0 64/128 2 25 001/0 < 91/0
اثر هاتلینگ 29/10 64/128 2 25 001/0 < 91/0
بزرگترین ریشه ی روی 29/10 64/128 2 25 001/0 < 91/0
جدول 3 :نتایج تحلیل کوواریانس یکراهه روی میانگین نمرههای پس آزمون با کنترل پیش آزمونها
سطح معنیداری ضریب اتا F متغیر وابسته مجموع مجذورات درجه آزادی میانگین مجذورات
CBCL 28/220 1 28/220 58/259 001/0 < 90/0
TRF 21/156 1 21/156 48/138 001/0 < 84/0
جدول 4 :خالصه نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمرههای پیگیری با کنترل پیش آزمونها
آزمون ارزش آماره F درجه آزادی فرضیه درجه آزادی خطا سطح معنیداری اندازه اثر
اثر پیالیی 77/0 00/43 2 25 001/0 < 77/0
المبدای ویلکز 22/0 00/43 2 25 001/0 < 77/0
اثر هاتلینگ 44/3 00/43 2 25 001/0 < 77/0
بزرگترین ریشه ی روی 44/3 00/43 2 25 001/0 < 77/0
جدول 5 :نتایج تحلیل کوواریانس یکراهه روی میانگین نمرههای پیگیری با کنترل پیش آزمونها
متغیر وابسته مجموع مجذورات درجه آزادی میانگین مجذورات آماره F سطح معنیداری ضریب اتا
CBCL 60/107 1 60/107 59/73 001/0 < 73/0
TRF 19/91 1 19/91 75/76 001/0 < 74/0
جـدول 4 نشـان میدهـد کـه بی ِ ـن دو گـروه آزمـون و کنتـرل
در مرحلــه پیگیــری تفــاوت معنــیداری وجــود دارد. بــرای
بررســی نقطــه تفــاوت، تحلیــل کوواریانسهــای یک‌طرفــه در
متـن مانکـوا روی متغیرهـای وابسـته انجام شـد. اسـتفاده از این
آزمـون بـرای ارزیابـی معنـیداری اثـر گـروه بـا کنتـرل پیـش
آزمـون صـورت گرفـت. نتایـج ایـن تحلیـل در جـدول 5 ارائـه
شــده اســت. نتایــج ارائــه شــده در ایــن جــدول حاکــی از آن
اسـت کـه تفـاوت دو گـروه در متغیـر وابسـته عالئـم اختـال
لجبــازی- نافرمانــی بــه گــزارش والــد )001/0 > P )و عالئــم
اختــال لجبــازی- نافرمانــی بــه گــزارش معلــم در مرحلــه
پیگیـری )001/0 > P )معنـیدار میباشـد. بنابرایـن اثـر بـازی
درمانـی بـه روش گروهـی در مرحلـه پیگیـری نیـز حفـظ شـد.
بحث
پژوهـش حاضـر بـا هـدف بررسـی اثربخشـی بـازی درمانـی به
روش گروهـی بـر کاهـش عالئـم اختـال لجبـازی- نافرمانـی
کـودکان 6 تـا 10 سـال مراجعـه کننـده بـه مراکـز مشـاوره و
درمـان شـهر اهـواز، اجـرا شـد. نتایـج حاصـل از ایـن پژوهـش
نشـان داد کـه بـازی درمانـی بـه شـیوه گروهـی باعـث کاهـش
عالیــم اختــال لجبــازی- نافرمانــی در مرحلــه پــس آزمــون
شــد و ایــن نتیجــه در مرحلــه پیگیــری نیــز حفــظ گردیــد.
ایـن یافته هـا بـا یافته هـای پژوهشهـای دیگـر در ایـن زمینه
همخوانـی دارد ]16-19.]
یافته هـای فـوق مبنـی بـر اثرگـذاری بـازی درمانـی گروهـی
در مرحلـه پـس آزمـون بـه گـزارش والـد و معلـم را ایـن گونـه
میتـوان تبییـن کـرد کـه از مشـکالت کـودکان دارای اختـال
لجبـازی- نافرمانـی میتـوان بـه ضعـف آنهـا در روابـط بیـن
فــردی اشــاره کــرد. کــودکان مبتــا بــه ایــن اختــال دارای
مشـکالت توجهـی و نقـص در کارکردهـای اجرایـی میباشـند
و عمدتــأ فاقــد مهارتهــای شــناختی، اجتماعــی و عاطفــی
16
مجله آموزش و سالمت جامعه، دوره 2 ،شماره 3 ،پاییز 94
مـورد نیـاز بـرای انجـام تقاضاهـای بزرگترها میباشـند ]20 .]
همچنیـن یکـی از ویژگیهـای رایـج در کـودکان دارای اختالل
لجبـازی- نافرمانـی، منزلـت اجتماعـی ضعیـف میباشـد کـه
موجــب اختــال در کارکــرد اجتماعــی و آموزشــی در دوران
کودکـی میگـردد ]21 ]و بـروز رفتارهـای نامطلوب، خشـونت،
خلـق منفـی و رفتارهـای مقابلـه ای ]22 ]شـرایط طردشـدگی
کــودک از ســوی همگنــان و جامعــه را فراهــم میکنــد و بــا
وحـدت یافتـن ایـن احسـاس طردشـدگی و دیگـر نشـانه های
اختـال، میتوانـد وضعیـت روانـی وخیمـی را بـرای کـودک
پیش-بینــی کــرد. همچنیــن اختــال لجبــازی- نافرمانــی بــا
درجـات باالیـی از آسـیب در مهارتهـای اجتماعـی، تعامـات
خانوادگـی و عملکـرد تحصیلـی مرتبـط اسـت ]14 ]و اختاللـی
تدریجـی و مزمـن اسـت کـه تقریبـأ همیشـه در روابـط بیـن
فـردی و عملکـرد تحصیلـی کـودک تداخـل ایجـاد میکنـد.
ایـن کـودکان اغلـب دوسـت و رفیقـی ندارنـد و روابـط انسـانی
بـرای آنهـا رضایـت بخـش نیسـت. آنهـا علیرغم هـوش کافی،
بـه دلیـل عـدم مشـارکت و مقاومـت در برابـر توقعـات خارجی
و اصــرار بــر حــل مشــکالت بــه کمــک دیگــران، در مدرســه
پیشــرفتی ندارنــد و ممکــن اســت مــردود شــوند. مشــکالت
یـاد شـده موجـب کاهـش اعتمـاد بـه نفـس، تحمـل کـم در
ناکامیهــا، خلــق افســرده و حمــات کــج خلقــی میشــوند
]1 .]پــس از آن جایــی کــه کــودکان بــا اختــال لجبــازی-
نافرمانــی در مهارتهــای شــناختی و اجتماعــی خــود ضعــف
داشــتند، بــا کمــک از مداخلــه بــازی درمانــی گروهــی بــا
رویکـرد شـناختی- رفتـاری سـعی شـد بـه کـودکان آموختـه
شـود کـه رفتارشـان نوعـی انتخـاب اسـت کـه بـه ایـن وسـیله
میتواننـد عواقـب رفتارشـان را نیـز انتخـاب کننـد و آگاهـی
بـه همیـن امـر در تقویـت رفتـار خودکنترلـی بـه آنهـا کمـک
میکنــد. قابــل ذکــر اســت کــه گروهــی بــودن درمــان در
موفقیــت ایــن کــودکان در رابطــه بــا همگنانشــان ســودمند
بـود، نتایـج ایـن پژوهـش اثربخشـی ایـن مـوارد را نشـان داد.
همچنیــن در فرآینــد بــازی درمانــی، کــودکان در درمــان
مشـارکت داده میشـوند کـه ایـن مسـئله میتوانـد در کاهـش
ً بــازی درمانــی بــه شــیوه
عالیــم نقــش داشــته باشــد. اصــوال
شــناختی بــرای کــودکان ســنین پاییــن بــکار بــرده میشــود
و نقـش کـودک در فرآینـد درمـان و توجـه بـه مسـائلی ماننـد
نقـش کـودکان در کنتـرل، تسـلط و پذیـرش مسـئولیت نسـبت
بــه تغییــرات رفتــاری مهــم تلقــی میشــود ]17.]
یافتههـای مطالعـه حاضـر حاکـی از آن بـود کـه نتایـج بـازی
درمانــی گروهــی در مرحلــه پیگیــری نیــز تــداوم داشــت. در
ایــن مرحلــه علیرغــم کاهــش میــزان تغییــر، امــا همچنــان
اثربخشـی روش بـازی درمانـی گروهـی پابرجـا بـود کـه ایـن
نکتـه مؤثـر بـودن بـازی درمانـی را در کاهـش عالئـم اختـال
لجبــازی- نافرمانــی نشــان میدهــد. بــا توجــه بــه کاهــش
نتایـج در ایـن مرحلـه نسـبت بـه مرحلـه پـس آزمـون، ایـن
نکتـه حائـز اهمیـت اسـت کـه بسـیاری از مشـکالت کـودکان
مبتـا بـه اختـال لجبـازی- نافرمانـی در محیـط خانـواده فـرا
گرفتــه میشــود و عوامــل نگهدارنــدهی آنهــا نیــز در همیــن
محیـط قـرار دارنـد، بنابرایـن میتـوان پذیرفـت کـه آمـوزش
کســانی کــه بیشــترین زمــان را بــا کــودک میگذراننــد و
بیشــترین تأثیــر را بــر او دارنــد، احتمــال کاهــش رفتارهــای
نامناســب و تــداوم ایــن کاهــش را افزایــش میدهــد. از
جملــه محدودیتهــای ایــن پژوهــش ایــن بــود کــه درمــان
بــدون دخالــت والدیــن صــورت گرفــت، در حالیکــه برخــی
از مطالعــات ]23 ]بــر اثربخشــی بیشــتر مداخلــه بــا دخالــت
والدیــن تاکیــد می‌کننــد.
نتیجه گیری
بـا توجـه بـه نتایـج پژوهـش حاضـر کـه حاکـی از اثرگـذاری
بـازی درمانـی بـه شـیوه گروهـی بـر عالیـم اختـال لجبـازی
نافرمانـی بـود، بـه درمانگـران کـودکان توصیـه میگـردد کـه
از روش بـازی درمانـی بـه شـیوه شـناختی رفتـاری در درمـان
اختـاالت کـودکان اسـتفاده شـود.
تشکر و قدردانی
از مشــارکت و همراهــی کلیــه کــودکان و والدیــن شــرکت
کننــده در مطالعــه حاضــر قدردانــی بعمــل میآیــد.
REFERENCES
of Manual Statistical and Diagnostic. Association Psychiatric American. 1
.2013; Publishing Psychiatric American: VA, Arlington. Disorders Mental
parameter Practice. I Quality on Group Work, L Remsing, H Steiner. 2
with adolescents and children of treatment and assessment the for
.Psychiatry Adolesc Child Acad Am J. disorder defiant oppositional
af.62706.0000246060.chi.01/1097.10: DOI. 41-126):1(46;2007
17195736: PMID
s’state one of study case A: disorder defiant oppositional with drenchil
of treatment and Identification. KL Humphreys, CA Heflinger. 3
:DOI. 52-139):2(5;2008. Services Psychological. system service public
139.2.5.1559-1541/1037.10
with Children. Psychiatry Adolescent & Child of Academy American. 4
.org.aacap.www://http: from Available]. 2015 edcit;
2016 updated [2011 72.No, families for Facts: defiant oppositional
Eur. Inventory Behavior Defiant Oppositional the of validity and abilityreli
The. al et, J Imai, H Iwasaka, A Sakuma, J Iida, K Saitoh, Y Harada. 5
-s00787/1007.10: DOI. 90-185):3(13;2004. Psychiatry Adolesc Child
15254847: PMID 0-0376-004
controlled a: first needed s’it when Help. MR Sanders, KM Turner. 6
.j/1016.10: DOI. 42-131):2(37;2006. Ther Behav. setting care marypri
a in intervention family behavioral preventive, brief of evaluation
16942967: PMID 004.05.2005.beth
مرشد و همکاران
17
Uni Tabriz J Med. behavior defiant oppositional of reduce on style shiprelation
mothers of Effectiveness. A Ghanbari, A Abedi, S Faramarzi. 7
.6-90):2(34;2001. Serv Health Sci Med
.2006; Hall Prentice: introduction An: therapy Play. KD Carmichael. 8
,TM Hall-Files, LA Reddy: In. divorce of after the in resilience drenchil
foster to intervention play preventive A. L Reddy, J Carroll-Pedro. 9
.2015; Association Psychological American: DC, Washington. drenChil
for Interventions Play Based Empirically. editors, CE Schaefer
of treatment The. M Toussaint-Brechman, C Donovan, SH Spence. 10
:PMID. 26-713):6(41;2000. Psychiatry Psychol Child J. involvement talparen
without and with, intervention behavioural-cognitive, based-ingtrain
skills social a of effectiveness the: phobia social childhood
11039684
effectiveness an in outcome treatment of Predictors. al et, WK vermanSil,
BS Haugland, I Bjelland, CE Marin, KW Fjermestad, GJ Wergeland. 11
001.11.2015.brat.j/1016.10: DOI. 12-1:76;2016. Ther Res Behav. dersdisor
anxiety with children for therapy behavioral cognitive of trial
26583954: PMID
Profes J. therapy play in skills advanced and basic of Supervision. D Ray. 12
.28):2(32;2004. Res Theo Pract Couns
mental school of perspectives and roles The. M McIntosh, D Romer. 13
Evans: In. health mental adolescent promoting in professionals health
.editors, J Ruane, MD William, BT Walsh, PO Charles, E Raquel, LD
What : Disorders Health Mental Adolescent Preventing and Treating
University Oxford: York New. Know t’Don We What and Know We
.2005; USA, Press
Boellner, SR Pliszka, J Biederman, DF Connor, HB Abikoff, TJ Spencer. 14
disorder defiant oppositional of management the in) XR adderall (leasere
extended salts amphetamine mixed of safety and Efficacy. al et, S
in disorder hyperactivity/deficit-attention comorbid without or with
16750455: PMID 006.03.2006.theraclin.j/1016.10:
DOI. 18-402):3(28;2006. Ther Clin. study calationes-dose-forced,
controlled-placebo, group-parallel, blind-double, izedrandom,
multicenter, week-4 A: adolescents and children aged-school
Manual the to Supplement Multicultural. L Rescorla, TM Achenbach. 15
Checklist Behavior Child: Profiles & Forms age-School ASEBA the for
Integrated an : report-Self Youth, Form Report s’Teacher, 18-6 Ages for
.2007; ASEBA: Burlington. Assessment informant-Multi Fo System
preschool at aggression of reduce on therapy play group of fectivenessEf.
editors, M Nekah Asghari, HR Aghamohamadian, S Khadivizand. 16
.University Azad Islamic Jam Torbat; 2011; chologyPsy
Clinical in Therapy and Research of Congrece National. children
to 5 Aged Boys in Disorder Defiant Oppositional of Symptoms on apyTher
Play of Effect The. R Goudarzvand, HM Nasab, H Bagherizadeh. 17
.55-48):2(5;2015. Develop Learn J Int. Old Years 10
Behavioral Cognitive of Effectiveness. A Abedi, S Faramarzi, S Safary. 18
Oppositional with Students of Symptoms Reducing on Therapy Play
.11-1):4(4;2013. Psycol Clin J. Disorder Defiant
play the of Comparison. S Einfeld, C Hocking, A Bundy, R Cordier. 19
-1440.j/1111.10: DOI. 45-137):2(57;2010. J Ther Occup Aust. typessub
by disorder hyperactivity deficit attention with children of
20854579: PMID x.00821.2009.1630
:DOI. 25-118):2(14;2006. Dis Behav Emot J. Validity and abilityReli
of Evidence Preliminary: Scale Rating Disorder Defiant alOpposition.
C Johnston, JL Ohan, C Murray, P Hommersen. 20
10634266060140020201/1177.10
disorders conduct and Disorder Hyperactive Deficit-Attention. itorsed,
M Beverage, T Ford, R Goodman, A Waylen, D Wolke, M Samara. 21
.Oxford; 2006; Studies Cohort Child on Conference International. plesam
community British a in roles bullying different in involvement and
and, problems conduct, behaviour oppositional of management icalpharmacolog
The. DA Gorman, D Gardner, L Hirsch, T Pringsheim. 22
a: disorder conduct and, disorder defiant oppositional, disorder tivityhyperac
deficit-attention with adolescents and children in aggression
2-alpha, psychostimulants: 1 Part. analysis-meta and review systematic
:PMID. 51-42):2(60;2015. Psychiatry J Can. atomoxetine and, agonists
25886655
With Therapy Play of Efficacy The. L Jones, T Rhine, D Ray, SC Bratton. 23
376.4.36.7028-0735/1037.10: DOI. 90-376):4(36;2005. Pract Res cholPsy
Profes. Outcomes Treatment of Review Analytic-Meta A: Children
Symptoms on Therapy Play Group of Effectiveness
Children Among Defiant Oppositional of
1) MSc (Morshed Narges
2) PhD (Davoodi Iran,
Mohammad,
*,3) PhD (Babamiri
1
Iran, Yazd, Branch Research and Science Yazd, University Azad Islamic
2
Shahid, Psychology and Sciences Educational of Faculty, Psychology of Department
Iran, Ahwaz, University Chamran
3
Public of School, Ergonomics of Department and Sciences Health for Center Research
Iran, Hamadan, Sciences Medical of University Hamadan, Health
University Hamadan, Health Public of School, Ergonomics of Department and esScienc
Health for Center Research, Babamiri Mohammad: author Corresponding*
.mohammad: mail-E, 8138380090-98: +Tel. Iran, Hamadan, Sciences Medical of
com.yahoo@babamiri
Abstract
Defiant - Oppositional of prevalence the to regard With: Objectives and Background
research this, untreated left if, disorders other the to converting and children in Disorder
disorder defiant-oppositional on therapy play group of effectiveness the investigate to aims
.children among symptoms
In. research experimental-quasi and interventional is study This: Methods and Materials
randomly and selected were participants 30, method sampling cluster on based study this
Child included here discussed tools The. groups control and experimental the to assigned
(TRF (Form Report Teacher, Matrixes Progressive s'Raven), CBCL (Checklist Behavior
for group by weekly provided was therapy Play. parents with interview clinical a as well as
of stages three in assessed were Participants. sessions eight minute-sixty in, participants the
.sessions completing from intervals month two after and interference- post, interference- pre
.data analyzing for used were method analysis covariance variables-multi and SPSS18
significant a was there that showed analysis Mancova by obtained results The: Results
group control with comparison in symptoms disorder- defiant oppositional in decrease
same the indicated results the, addition In). 001.0 < P (teacher and parents by reporting
.months two after effect
of decrease on therapy play group of efficiency the indicated results The: Conclusions
treatment this using Accordingly. children among symptoms disorder defiant oppositional
.
